Radnje i mjere procesne prinude i posebne istražne radnje u zakonu o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine u svjetlu borbe protiv organizovanog kriminaliteta

Sažetak

Ako problem kriminaliteta, naročito organizovanog postaje nesporno globalan, svjetski problem, sve aktuelnije postaje pitanje - da li su postojeće metode i sredstva za njegovo sprečavanje adekvatni ili, pak, treba da se radikalno mijenjaju tako da mogu odgovoriti na izazov koji nameće njegova internacionalizacija Suočeni sa izazovima organizovanog kriminaliteta i sa njegovom ogromnom opasnošću, savremene države i međunarodna zajednica u novije vrijeme donose posebne organizacione i procesne propise za njegovo sprečavanje i suzbijanje. Tim propisima se utvrđuju bitna odstupanja od ustaljenih i do sada opšteprihvaćenih stavova o krivičnoj odgovornosti i kažnjivosti i ustanovljavaju posebni organi za borbu protiv organizovanog kriminaliteta, sa znatno širim ovlašćenjima nego što ih inače imaju organi krivičnog gonjenja u redovnom krivičnom postupku.

Osim materijalnog i organizacionog krivičnog zakonodavstva, borba protiv organizovanog kriminaliteta zahtijeva i posebno krivično procesno zakonodavstvo. Iskustvo govori da su klasična procesna sredstva za postizanje toga cilja skoro potpuno neefikasna. Zbog toga se klasična procesna sredstva i metodi, naročito u oblasti prikupljanja dokaza, zamjenjuju novim i efikasnijim rješenjima koja se odnose ili na upotrebu suvremenih tehničkih sredstava ili na same organe gonjenja i njihove suradnike. U prvu grupu u Zakonu o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine spadaju: nadzor i tehničko snimanje telekomunikacija, pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka, nadzor i tehničko snimanje prostorija i tajno praćenje i tehničko snimanje lica i predmeta, a u drugu grupu - prikriveni istražilac i irformator, simulirani otkup predmeta i simulirano davanje potkupnine i nadzirani prevoz i isporuka predmeta krivičnog djela. Delikatnost i opasnost ovih metoda, kao i svih drugih posebnih sredstava za borbu protiv organizovanog kriminaliteta, sastoji se u tome što mogu da budu zloupotrijebljene i da dođu u oštar sukob sa odredbama o ljudskim pravima garantovanim Ustavom Bosne i Hercegovine i Evropskom konvencijom o ljudskim pravima.

U radnje i mjere koje se preuzimaju protiv učinilaca krivičnih djela organizovanog kriminaliteta spadaju i neke druge koje organi krivičnog postupka preduzimaju da bi omogućili postizanje cilja krivičnog postupka i osujetili izbjegavanje kažnjavanja. Kod radnji i mjera procesne prinude namijenjenih pribavljanju dokaza i predmeta koji služe utvrđivanju činjenica (pretresanje stana, prostorija i lica; privremeno oduzimanje predmeta i tjelesni pregledi i psihijatrijska vještačenja u ustanovama} mogu se razlikovati one koje se primjenjuju prema osumnjičenom, odnosno optuženom od onih koje se primjenjuju prema ostalim licima. Mjere za obezbjeđenje prisustva osumnjičenog, odnosno optuženog i uspješno vođenje krivičnog postupka (poziv, dovođenje, zabrana napuštanja boravišta, jemstvo i pritvor), kao teške zahvate u. temeljno pravo građana na ličnu slobodu (član II stav 2. točka d) Ustava Bosne i Hercegovine), propisuje krivično procesno pravo Bosne i Hercegovine, normama zakonskog ranga, u točno određenim slučajevima (glava X, čl. 123-147. Zakona o krivičnom postupku Bosne i Hercegovine), a odluku o njihovoj primjeni, u pravilu, stavlja u nadležnost suda. Njihov cilj Je osigurati prikupljanje dokaza, omogućiti pokretanje krivičnog postupka i donošenje presude u skladu sa zakonom i, eventualno, spriječiti učinioca u daljem vršenju krivičnih djela.

Na kraju, treba reći da je potiskivanje, marginalizovanje i postepena eliminacija organizovanog kriminaliteta jedna dugotrajna borba sastavljena od niza poteza koja može imati izglede za uspjeh samo ako postoji opšta društvena suglasnost o podršci toj borbi. Prvo i osnovno je da se ostvari politički konsenzus svih demokratskih snaga za borbu protiv ove jedne od glavnih prijetnji bezbjednosti Bosne i Hercegovine. Pored donošenja Zakona o Sudu Bosne i Hercegovine, Zakona o Tužilaštvu Bosne i Hercegovine, Zakona o krivičnom postupku, Krivičnog zakona i Zakona o zaštiti svjedoka pod prijetnjom i ranjivih svjedoka, u ovom poslu, prioriteti bi trebalo da budu: usklađivanje nacionalnih standarda u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova s međunarodnim standardima, odnosno sa pravom Evropske unije, kontrola policije i sudska nezavisnost. To, svakako, nameće jačanje međunarodne saradnje i kooperacije, kako sa Interpolom, Evropolom, itd., tako i sa policijama u neposrednom okruženju i u širem regionu.